EKONOMİK KRİZ DENİLİNCE NE ANLAŞILIR ?

Ekonomide KONJONKTÜR hareketleri vardır. Açıklayıcı teoriler mevcut. Ancak, nedeni tam olarak bilinemiyor.

Konjonktür, dip noktadan itibaren yükselmeye başlıyor. Tepe noktaya ulaşılıyor. Tepe noktadan sonra, gerileme başlıyor. Dip noktaya ulaşılınca, tekrar gelişme başlıyor. Gelişme ile daralma arasında 8-10 yıllık zaman farkı var. 

Gelişme sırasında, gelir artıyor, yatırımlar artıyor, üretim artıyor, tüketim artıyor, refah artıyor, özetle işler yolunda gidiyor.  Daralma saırasında tersi oluyor. Daralma bir müddet sonra yerini gelişmeye bırakıyor.

Konjonktür hareketleri ekonomik kriz olarak algılanmaz. Ekonomik hayatın normal sürecidir. Zira, ekonomide arz-talep dengesi  vardır. Ve her arz kendi talebini yaratır. Örneğin, üretim yapan bir işletme  emek istihdam eder, kredi kullanır yer kiralar ve bunlara ödemeler yapar. Yapılan ödemeler, talep olarak piyasaya çıkar. 

Ekonomide kriz oluşmaz. Talep ve arz sistemi dengeye getiriyor. Ekonomik krizlerin  gerisinde TALEP DARALMASI vardır. Eğer talebi daraltacak politika uygularsanız, daralan talep arzın yani üretimin düşmesine neden olur. Üretim düştüğü zaman, stoklar artar. Stoku artan işletme, işçi çıkarır. Talep daha da daralır. Talep daraldıkça kriz derinleşir.

Para otoriteleri,  para miktarını kısarak talebi daraltabilirler. 1929 krizinde dolar efendileri para miktarını kısarak talebi daralttılr ve kriz yarattılar. Amaçları, kriz sırasında kapanan fabrikaları bedavaya kapatmak idi. 1929 yılında Amerikada sermaye el değiştirdi. 

Dolar efendileri, istedikleri anda  para politikaları ile kriz yaratabilirler.

Bu gerçeği, ünlü ekonomist FRİEDMAN  yakaladı ve nobel aldı. 

Demek ki ekonomik kriz, deflasyon ile birlikte meydana geliyor. Deflasyonun tersi olan enflasyonda ekonomik kriz olmaz. Olmaz, çünkü  para miktarındaki artış  talebi artırıyor. Artan talep, üretimin artmasına neden oluyor. Üretim artırmak için, istihdamın da artması gerekiyor. 

Bu nedenle, ekonomistler DEFLASYON yerine düşük oranlı bir enflasyonu tercih  eder. Ekonomi deflasyona düşmedikçe ekonomik kriz oluşmaz.

Enflasyondaki gerçek neden, artı değer yaratmayanlara ekonomiden pay verilmesidir. Serbest piyasa ekonomisinde, üretime katkısı olmayan üretimden pay alamaz. Devlet devreye girdiği zaman işler değişiyor. Katma değer yaratmayan ekonomiden pay alabiliyor.

Ancak, ekonomi olmayanı veremez. Enflasyon yoluyla, katma değer yaratamayana verileni geri alır.  Maalesef, bu geri alma olayı abartılıyor. Vatanadaş, bu benim hakkım demiyor. Kazanç için devletin kapısında bekliyor. Devlet yoluyla  ekonomiden pay almayı gelenek haline getiren toplumlar enflasyondan kurtulamaz, kurtulamıyor. 

Enflasyonun suçlusu sadece hükümetler değildir. Devletten geçinmeyi gelenek haline getiren toplumların suçu daha fazladır. Onları ekonomi af etmez. Dozer gibi düzeltir. Bu düzeltme,  ekonomiden haksız pay alanlar için  krizdir. Ekonomi geneli için ise sadece düzeltmedir.

Şinasi Kara