Sinasi Kara
Toplumda en çok ekonomi konuları tartışılıyor. Kişi, kendi durumuna bakarak ekonomi hakkında yorum yapıyor. Böyle olunca her kafadan bir ses çıkıyor. Halbuki ekonomi rakamlar ile sonuca ulaşan bilimdir. Rakamlar, görünenin gerisindeki gerçekleri açıklar. Bu nedenle, rakamsız ekonomi yorumu yapanlar, bilmediğini bilmeyenler sınıfında kalıyor.Bundan 2600 yıl önce Çinli düşünür Konficyus ''En büyük israf, bilmediğini bilmeyenlere harcanan zamandır'' diyordu. Maalesef, ekonomi konusunda insanlar, bilmediğini bilmeden konuşuyor ve yorum yapıyor. Nedeni ise, ekonomi insanların cebini ilgilendiriyor.
Her bilimde belirsizlik katsayısı vardır. Bu nedenle, yıkılmaz köprü, düşmez uçak yapılamıyor. Mühendis için aslolan, belirsizlik kat sayısını aza indirmektir. Maalesef ekonomi biliminde belirsizlik kat sayısı çok yüksek. Bu nedenle, bilmediğini bilmeden konuşanların sayısı azalmıyor.
Ekonomide diğer önemli bir konu, paradokslardır. Paradoks, doğru gibi algılanan ve belli koşullarda yanlışa neden olan davranış sonucunda ortaya çıkıyor. Ekonomide paradoksları anlamadan çözüm üretici uygulama başarıya ulaşmaz. Paradoksları bilmeden ekonomist olunmaz.
Konuyu bir kaç örnek ile açıklayayım;
1. Tasarruf etmek iyidir. Herkes aşırı tasarruf eder ve tasarruflar yatırım harcamaları olarak ekonomiye dönmez ise talep daralması ekonomide kriz yaratır.
2. Faizler düşünce yatırımlar artar. Ancak, yatırıma gitmemiş hazır tasarruf yoksa, faiz düşmeleri yatırımları artırmaz. Tasarruf=Yatırım dengesinde faizin tayin edici rolü sıfırlanır. Bu aşamada faiz düşürmeye kalkanlar, ekonomide kur artışı ile karşılaşırlar.
3. Kriz dönemlerinde ekonomi büyümez. Büyüyen ekonomide kriz olmaz. Ekonomi büyürken, ücretler düşebilir. Enflasyon sabit gelirlinin satınalma gücünü azaltabilir. Cari açık artabilir. Devlet bütçesi açık verebilir. Buradaki paradoksu anlamadan yorum yapmak, sizleri yanlış sonuca götürecektir. Bazen görüyorum ''cari açık var, siz ekonomi büyüdüğünü yazıyorsunuz'' diye yorum yapanlar var. Halbuki, cari açık var iken de ekonomi büyür.
4. Para miktarı ile enflasyon arasında doğrusal matematik ilişki vardır. Ekonomik büyümeye tekabül edenden daha çok para basmak enflasyon yaratır. Ancak bu kural, maliyet enflasyonu için geçerli değildir. Maliyetlerden gelen fiyat artışları karşısında para politikası çaresizdir.
5. Bankalarda biriken döviz mevduatının reel miktarı, ayrılan karşılıklar kadardır. Gerisi kayden yaratılmıştır. Yani öyle bir para mevcut değildir. Örneğin Türk bankalarında vatandaşın 276 milyar doları kayıtlı görünüyor. Fakat, bankaların elinde bu kadar dolar yoktur. Döviz mevduat karşılığı ayrılan ve merkez bankasına yatan yüzde 23,1 oranındaki para mevcuttur. Gerisi, kayden oluşmuştur.
6. İç piyasadan yapılan swap işlemleri kaydi borç yaratır. Diğer bir değimle gerçek değildir. Kayıt üzerinde vardır. İç piyasa swapları, aynı paranın tekrar ederek borçlanılmasına olanak tanır. Bu kuralı bilmeyen merkez bankası yetkilileri 128 milyar dolar, kayden borç yarattığını anlamakta çok geç kalmıştır.
7. Şoklara karşı rezervler, koruma kalkanı olabilir. Ancak, rezervlerin maliyeti vardır. Rezervler arttıkça, ülkenin dışa doğru yaptığı karşılıksız ödemesi artar. Yabancı parayı rezerv olarak tutanın vatandaş, şirket, banka ya da merkez bankası olması sonucu değiştirmez.
Başka paradokslar da var. Ekonomi zor bilimdir.
Şinasi Kara
YORUMLAR