TÜRKİYE'NİN İSTATİSTİK SORUNU

Necdet Topçuoğlu

İstatistik, bilimsel esaslara uygun olarak, tesadüfi örneklerle toplanan bilgilerin rakamlarla ifade edilmesidir. Bilgiler üzerinde genelleme yapılabilmesi için mutlaka istatistiki bilgilere ihtiyaç bulunmaktadır. İstatistik metodolojisi, sayısal bilgilerin derlenmesi, düzenlenmesi, tablo ve grafik halinde sunulması ve bu bilgiler üzerinde genelleme yapılması için analiz edilmesi safhalarından oluşmaktadır. Türkiye’nin bu konuda en yetkili kurumu Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’dur. İstatistik, hayatın her alanına yayılmıştır. İstatistik verileri tutmayan kurumların kendilerini ifade etmeleri mümkün değildir.
Kanaatimce TÜİK, Türkiye’nin en önde gelen kurumlarından birisidir. Kaynak olarak TÜİK verilerine dayanmayan bilgilere güvenilmesi mümkün değildir. Bu nedenle bu kurumun üzerinde siyasi tasarrufların olması sakıncalıdır. Bu tasarrufu yapanlar önce kendilerini kandırmış olmaktadır. Gerçeklerin üstünün örtülmesi mümkün değildir. TÜİK son yıllarda üzerinde en çok tartışılan kurum haline gelmiştir. Rakamlarla oynadığı iddia edilmektedir. Bir kurumun rakamları değiştirmesi mümkün değildir. Ancak rakamları seçerken maksatlı davranılması mümkündür. Bu durumun açıklığa kavuşturulmasında fayda görülmektedir.
TÜİK’in üzerinde tartışılan en önemli açıklaması enflasyon rakamlarıdır. Kurumun 2021 yılı için enflasyon sepetine koyduğu 415 maddenin fiyatlarını takip etmektedir. Bu maddelerin fiyat hareketleri haftada bir defa olmak üzere, ayda dört defa toplanmaktadır. İstatistikte rakamların tesadüfi örnekler üzerinden toplanması esastır. İşte bu konuda TÜİK bilimsel gereklere uygun davranmamaktadır. Önce enflasyon oranını belirlemekte, sonra takip ettiği 415 madde içinden, ağırlık ve artış oranı olarak, bu orana denk gelecek maddeleri seçmektedir. Bu tespit şekli bilimsel gerçeklere aykırıdır. Böyle davranmakla istediği enflasyon oranını elde etme imkanı bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle sebepten sonuca değil, sonuçtan sebebe gitmektedir.
TÜİK Kasım ayı yıllık enflasyon oranını %21,31, aylık oranı ise %3,51 olarak açıklamıştır. Yine bu konuda bağımsız olarak çalışan, Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG), enflasyon oranlarını yıllık %58,65, aylık %9,91 olarak tespit etmiştir. İki kurumun rakamları arasında ciddi bir fark bulunmaktadır. TÜİK’in enflasyon rakamlarının çalışanların ücretlerine enflasyon payı eklenmesinde kullanıldığı için düşük gösterildiği iddia edilmektedir. Söz konusu iddialarda haklılık payının yüksek olduğu düşünülmektedir. Bu durum devletin resmi kurumu kullanılarak çalışanların emekleri gasp edilmektedir. Bu durum ücretlerden %30-40 arasında TÜİK payı kesilmesi anlamına gelmektedir. Kurum bilimsel veri toplama ve analiz etme geleneğinin dışına çıkarak kendisine olan güveni kaybetmiştir. Devlet güven demektir. Güven duyulmayan bir kuruma devlet kurumu denilmesi mümkün değildir. Bundan böyle istatistik sorunu Türkiye’nin güven sorunu haline dönüşmüştür.
1983 yılında JICA Bursu ile Tarım İstatistikleri konusunda Japonya’ya gitmiştim. Japonların bu konuda ne kadar titiz ve dürüst olduklarına şahit olmuştum. Bir gün ders veren hocaya, Japonya’da Siyaset Kurumunun Ulusal İstatistik Bürosu üzerinde bir yaptırım yetkisi var mı diye sormuştum. Hayır, Ulusal İstatistik Bürosu bağımsızdır. Bilimsel ve objektif istatistik bilgilerini hazırlar, talep eden her kuruma bedeli karşılığında satar demişti. ABD ve İngiltere’de katıldığım eğitim programlarında da istatistik verilerin güvenilir olmasına ne kadar önem verdiklerini yakından görmüştüm. Hatta Reading Üniversitesi’nde istatistik dersi veren hocamız, ‘’rakamlar ile ölçemediğiniz büyüklükleri yönetemezsiniz’’ derdi.
Rahmetli Süleyman Demire ve eski Tarım Bakanlarından Sayın Hüsnü Doğan benim hazırladığım istatistiki bilgilere güvenirlerdi. Bir gün, ben bu bilgileri o zamanki adıyla Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)’nden alıyorum demiştim. Onlar da söz birliği etmişçesine, biz senin titizliğine güveniyoruz demişlerdi. Bu durum bana istatistiki bilgileri hazırlayanların da güvenilir olması gerektiğini öğretmişti. Doğru politikalar, yine doğru bilgiler üzerinden üretilebilir. Yanlış bilgilerden doğru politikaların üretildiği görülmemiştir. İstatistik bilgileri üzerinde oynanması telafisi mümkün olmayan sonuçlara neden olmaktadır. İstatistiki bilgileri saklayan veya yanlış gösteren kurumların çöküşleri ani olmaktadır.
Öğrencilik yıllarımda en çok zorlandığım ders istatistik dersi olmuştur. Ancak çalışma hayatımda ne kadar önemli olduğunu anlamıştım. Eksiklerimi çalışma hayatında yaşayarak öğrendiğimi söyleyebilirim. Hocalarımız ders anlatırken yalan üçe ayrılır, yalan, büyük yalan ve istatistik derlerdi. Tabi biz bunun latife olduğunu anlardık. Ben her zaman için istatistik ile ahlak arasında sıkı bir bağlantının olduğunu düşünüyorum. Özellikle sağlık konularında istatistik bilgilerin yanlış rakamlar üzerinden genelleme yapılması faciaya neden olabilir. Aşı sonuçlarının değerlendirilmesinde yapılacak istatistiki hatalar insanlığın geleceğini olumsuz yönde etkiler.
Tarım sektöründe yapılacak istatistiki hatalar gıda krizine neden olabilir. Arazi istatistiklerinin doğru tutulmaması üretim tahminlerinin yanlış yapılmasına sebep olur. Nüfus istatistiklerinin doru tutulmaması, başta mili gelir hesapları olmak üzere her türlü hesaplamanın yanlış yapılmasına neden olur. Savunma ve güvenlik istatistiklerinin yanlış tutulması güvenlik sorununa yol açar. Doğru istatistiki verilere sahip olmadan, kalkınma planları hazırlamak mümkün değildir. Sonuç itibarıyla, Türkiye’nin doğru istatistiki bilgileri üretecek kurumsal yapıyı oluşturamadığı takdirde, çözüme yönelik doğru politikaları üretmesi mümkün görülmemektedir.