SÜMERLERDE GUDEA SİLİNDİRİ

Necdet Topçuoğlu

Alevi mürşitleri Aleviliğin başlangıcını anlatırlarken: 'Ayin-i Cem ilk ne zaman ve nerede yürütülmüşse Alevilik de o zamanda ve o mekanda başlamıştır' demektedirler. Bu mürşit sözünden hareketle kimileri ısrarla ilk Ayin-i Cem'in günümüzden bin dört yüz yıl evvel Arap Yarımadasında Hz. Ali'nin toprak damlı evinde yürütüldüğünü ve dolaysıyla Aleviliğin Hz. Ali ile başladığını ifade etmektedirler.

Kayıtlarda Hz. Ali'nin evinde cem kurulduğuna, bağlama çalınıp, nefesler söylenip semah dönüldüğüne dair hiçbir belge bulunmamaktadır. Her şeyden önce Hz. Ali'nin bağlama çalıp, semah dönmesini, cem yürütmesini bir yana bırakalım, Hz. Ali'nin Alevi topluluğundan, Alevi inancından haberdar olduğuna dair bir bilgi ya da belge bulunmamaktadır.

Söylentileri bir yana bırakıp, gerçekleri takip ettiğimizde, Alevi inanışının temel taşı ve Aleviliğin yegane ibadet biçimi olan Ayin-i Cem törenine ait ilk yazılı belgeyi Paris Louvre müzesinde bulmak mümkündür. Bu belge 'Gudea Silindiri' olarak bilinen bir Sümer silindir tabletidir.

Sümer uygarlığının son reformisti, Lagaş şehir devletinin ünlü prensi Gudea tarafından MÖ.2125 yıllarında yazdırılan, 50 cm boyunda 33 cm çapındaki bu silindir tablet, Alevi Ayin-i Cem töreninin uzak geçmişine ışık tutacak en eski yazılı belge olduğu karşımıza çıkmaktadır.

Ayin-i Cem, Cem Evi’nin ayin için hazırlanması ile başlar, ayinde sunulacak yiyecekler, (lokma), içkiler (dem) ve Ayin-i Cem’i başlatacak çerağ (çıra-mum) hazırlanır. Sonra ayini yöneten pir (yada dede) törende hizmet görecek on iki hizmetliyi seçer. Ayin-i Cem çerağ uyarılması yada delil uyarılması adı verilen ritüelle başlar.
Gudea Silindiri’nde önce dört-beş bin yıl önce Sümer'de yapılan törenin hazırlık safhası anlatılmaktadır.
“…Gudea bir dizi ilahın yardımıyla tapınağı (cem evi) temizledi...törende (Ayin-i Cem) kullanılacak bütün yiyecekler (lokma) adak içkilerini (dem) ve tütsüleri (çerağ) hazırladı... Bunun ardından tapınağın (cem evi) gereksinimlerini karşılayacak bir gurup hizmetliyi (on iki hizmetli) atama işine geçti.” parantez içindekiler bu şekilde yazıldığında aynı anlama ulaşılmaktadır.

Sümer tabletinde bu girişten sonra törende görevlendirilen on iki hizmetlinin adları sayılmaktadır.
1. Kapıcı (gate keeper)
2. Kahya / Değnekçi (butler)
3. Nezaretçi /Gözcü (bailiff)
4. Silahtar (armaurer)
5. Müzisyen /zakir (musician)
6. Kuşbaz (game keeper)
7. Keçi Çobanı/Kurbancı (goatherd)
8. Dalyan Denetçisi (fisheries inspector)
9. Ulak /Peyik (messenger)
10. Tahıl Denetçisi (grain inspector)
11. Mabeyinci (chamberlain)
12. Arabacı (coachman)

Alevi Ayin-i Cem’inde yer alan On iki Hizmetli'nin adları şunlar
1. Pir Mürşit
2. Rehber
3. Gözcü (Yoklamacı)
4. Çerağcı (Delilci)
5. Zakir
6. Süpürgeci
7. Kurbancı (kimi bölgelerde Sofracı)
8. Saka
9. Peyik
10. Pervane (Semahcı)
11. Sucu-Kuyuccu
12. Kapıcı
Tarihte Sümerler döneminde yapılan ayin ile, bugün Anadolu'da halen uygulanan Alevi Ayin-i Cemleri arasındaki tek fark, on iki hizmetlinin bazılarında görülen farklı isimlendirmelerdir. Söz konusu farklılıklar, Anadolu’nun çeşitli bölgelerindeki Ayin-i Cem’ler de, on iki hizmetlinin isimlendirilmelerinde görülen farklılıklardan çok da fazla değildir.

Lokma, dem, çerağ ve on iki hizmetli dışında Alevi Ayin-i Cem töreni ile Sümer töreni arasında bir benzerlik daha bulunmaktadır. Sümer dini törenlerinin, müzisyenlerin çaldığı “balag” denilen bir müzik aleti ile, müzik eşliğinde yapıldığı bilinmektedir. Bugün Anadolu’da Aleviler’in Ayin-i Cem’leri de müzik eşliğinde yapılmaktadır. Bu törende kullanılan müzik aletinin adı herkesin bildiği gibi “bağlama” dır.
Kaynak:
https://www.arguvanhaber.com/.../aleviligin-en-eski...