ÖNEMLİ BİR GEN KAYNAĞI, KANGAL KÖPEĞİ

Tarihi derinlikleri Orta Asya’ya dayanan Türk Milleti’nin geçmişinde hayvan yetiştiriciliğinin ve buna bağlı olarak çobanlık mesleğinin çok büyük önemi vardır. Bende gençlik yıllarımda kuzu çobanlığı yapmış birisi olarak bu konudaki düşüncelerimi duyarak ve hissederek ifade etmek istiyorum. Aslında çoban yalnız yaşayan, yalnızlığını sürüsü, köpeği ve eşeği ile paylaşan, duygularını kavalı ile ifade eden üretken bir insandır. Çobanlık mesleğinde çoban köpeği vazgeçilmez bir yardımcıdır. Başarılı bir çobanın yanında mutlaka ona yardımcı olacak köpek ya da köpeklerinin bulunması zorunludur.
 
            Hayvan sever birisi olarak benim yaşamımda atlar, köpekler ve kuşların çok önemli yeri olmuştur. Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı, Ulaş Tarım İşletmesi’nde denetim yaparken ilk defa çoban köpeği karabaş (kangal) ırkını tanıma fırsatı buldum. Karabaş çoban köpeğinin tarihi incelendiğinde geçmişlerinin Altay-Baykal kökenli oldukları görülür. Kangal tipi karabaşlar Türk çoban köpeği olup, Asya Çoban Köpeği ailesindendir.
 
 Diğer taraftan Kangal ismi önemli Oğuz boyarından birinin adıdır. Türklerin Orta Asya’dan sürüleri ile birlikte göç etmeleri sırasında karabaş ırkı çoban köpeği de onlarla birlikte Anadolu’ya gelmiştir. Halen Türkiye’nin Uzun Yayla, Baklan, Çal, Aksaray, Haymana, Karapınar yöreleri ile Toros ve Kaçkar Sıradağları bu çoban köpeklerinin yaşama alanlarıdır.
 
Anadolu’da Kangal Köpeklerinin iki tipi olduğu bilinmektedir. Bunlardan birincisi; Sivas’ın Ulaş, Gürün, Şarkışla, Gemerek, Pınarbaşı ilçelerinde yaygın olarak yaşayan Uzun Yayla tipi, İkincisi ise; Karapınar İlçe’si merkez olmak üzere Fethiye’den Nurhak’a kadar uzanan Toros Sıradağları’ndaki yaylalarda yaşayan Toros tipidir.
 
Kangal köpeğinin yapısı aslanı andırır. En önemli özelliği kuyruğunun kıvrımlı ve yukarı doğru kalkık halka biçiminde olmasıdır. Kangallardaki kuyruğun yukarı doğru kıvrımlı ve çok devirli olması üstün özellik göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca kuyruğun kök kısmı kalın, rengi gövde renginden koyu, uç kısmının beyaz veya siyah lekeli olması iyi özellik göstergesidir. Kangal çoban köpeklerinde karabaşlılık bu ırkın belirleyici özelliğidir.
 
 Genellikle kafa yapıları iri, alın kısmı geniş ve yüksek, çene ve dişler güçlüdür. Burun kısmı küt, kulakları düşük ve büyüktür. Göz etrafı siyahtır. Boyun hafifçe eğik, adaleli, ensesi oldukça kalındır. Gövdesi baştan sona bir kare şeklindedir. Gövdenin hakim rengi kirli beyaz veya grinin koyu tonlarıdır. Göğüs yüksek ve geniş olup, üst kısmı öne doğru bombelidir. Kangallar dövüşürken güçlü olan göğüslerini çok iyi kullanırlar. Dirsek hizasına kadar göğüs derin, karın hafifçe içe çekiktir. Kangal köpeklerinde arka bacaklar kalın olmasına rağmen, ön bacaklar kadar kuvvetli değildir. Ayaklar iri yapılı, parmaklar bombeli ve siyahtır. Ayakların tümü veya dizden yukarısı gövdenin rengindedir.
 
Bazılarında ayak pençesinin üstünde bir tırnak olur. Ön parmak dört adet ve kalın küt tırnaklıdır. Tabandaki tırnaksız olan beşinci yassı parmak topuk vazifesini görmektedir. Bazen pençe tırnağı çift olabilir. Pençe ön ayakta bulunur. Genellikle arka ayaklar pençesizdir. Dört ayağında pençeli olması üstün ırk özelliği olarak değerlendirilir. Bel ve sırt oldukça geniş, renk olarak gövde renginden biraz daha koyu ve kırçıllıdır. Post sık, kısa ve yoğun bir tüy yapısına sahiptir. Vücut rengi genellikle bozdan çelik rengine kadar değişiklik gösterir. Boyun kısmında beyaz bir madalyon bulunabilir. Bu köpeklerin, yüzlerindeki benler ve üst damaklarındaki siyah leke soy saflığının garantisi olarak değerlendirilmektedir.
            
Kangal çoban köpekleri iri ve güçlü olup, sert huylu görüntüsü verirler. Halbuki gerçekte duygusal hayvanlardır. Çok alıngan ve hassas bir ruh yapıları vardır. Zeka seviyelerinin yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Sevinçlerini ve üzüntülerini kolayca belli ederler. Övüldüklerini bilirler. Sertlik ve yumuşaklık ifade eden sözleri kolaylıkla anlayabilirler.
 
Bazen hislerini sadece hal ve hareketleri ile değil, değişik tonlardaki havlama sesleriyle ifade edebilirler. Kendilerine karşı iyi niyetli ve kötü niyetli kişileri kolayca anlayabilirler. Kangalların sevinçlerini ve üzüntülerini ayırt etmek çok kolaydır. Sevindiklerinde mutlu bir görüntü verirler. Üzüldüklerinde ise, durgunluk, yüz hatlarında kederli bir görünüm ve yiyeceklere karşı isteksizlik gösterirler.
 
Kangal çoban köpekleri sevdikleri insanları çok kıskanırlar. Sahibinin, onların gözü önünde başka bir köpeği sevmesini hazmedemezler. Safkan Kangal köpekleri aile bireyleri arasında çiftleşmezler. Yavrular doğumdan sonra anne kokusunu, doğum babanın yanında olmuşsa baba kokusunu da belleklerine alırlar. Yavrular farklı batında doğan kardeşlerini de kokularından tanıyarak onlarla çiftleşmezler. İşte bu özelliklerinden dolayı kangal köpeklerinin ırk özellikleri bozulmadan saflığını koruyarak günümüze kadar gelmiştir.
Kangal köpeklerinin sorumluluk alanlarına girilmesi oldukça tehlikelidir. Sahibine ait canlı ve cansız mallara dokunulmadığı sürece saldırgan olmazlar. Bunun tersi durumlarda ölümleri pahasına savaşırlar. Aslında bu değerli çoban köpeği, sahibine ve sahibine yakın insanlara karşı yumuşak ve sevecen davranır. Koruma içgüdüsü oldukça yüksektir. Kangal ırkı köpekler, gündüz uygun saatlerde dinlenir ve uyurlar. Geceleri ise dikkatli ve hareket halindedirler. Bu köpeklerin fiziksel özelliklerini babadan, huy özelliklerini de anneden aldığı bilinmektedir.
 
Bütün köpeklerde olduğu gibi, Kangal ırkı köpeklerde ırk özelliklerinin gerektirdiği görevleri içgüdüsel olarak yaparlar. Irk özelliği dışındaki görevleri yapabilmesi ise kendilerine verilecek eğitimin kalitesine bağlı bulunmaktadır.
 
Kangal çoban köpekleri, hayvansal ve bitkisel kaynaklı besinleri rahatlıkla tüketirler. Yemekler köpeklere görevden sonra kış mevsiminde saat 17.00, yaz mevsiminde ise 16.00 civarında verilmelidir. Başta uyuz ve kuduz hastalığı olmak üzere diğer hastalıklara karşı koruyucu aşıları yaptırılmalıdır.
 
Sivas’ın Ulaş İlçesi’nde bulunan Tarım İşletmesi’nde yapmış olduğum denetim ve incelemeler sırasında, adını Tecer Dağı’ndan alan, Tecer isimli bir kangal çoban köpeğini uzun süre izleme imkanı bulmuştum. Bu hayvanın her şeye aklı çalışıyor, sadece konuşamıyordu. Verilen komutlarla tek başına sürüyü yönetebiliyordu. Dünyaca meşhur olan Kangal çoban köpeği, Türk çoban köpeği olarak çobanlık kültürümüzdeki yerini almış ve çoban köpeklerinin kralı olma unvanını hak etmiştir. Genetik olarak büyük bir değere sahip olan Kangal çoban köpeğinin ırk safiyeti korunmalı ve canlı kültür değeri olarak muhafaza edilmelidir.