ÇARŞAMBA ŞEKER FABRİKASI

 
Necdet Topçuoğlu
 
Bu akşam haberleri izlerken, Çarşamba Şeker Fabrikasının TOKİ’ye devredildiğini öğrendim. Söz konusu devir işleminin bedelsiz olduğunu tahmin ediyorum. İhalesi 1977 yılında yapılan bu fabrika 1989 yılında tamamlanmıştır. Şeker Şirketini denetlemeye başladığım 2010 yılında tek başıma o fabrikayı denetlemeye gitmiştim. Yanlış bir yere politik amaçla kurulmuş bir fabrika olduğunu gördüm. O tarihte yeni nesil bir fabrika olduğu için bütün fabrikalar arasında en güzel fabrika olması dikkatimi çekmişti. Bu fabrika, bilim ve teknolojiden uzak olanların bütçeye verdikleri zararın simgesi gibiydi. Fabrika kurulmuş, ancak işleyecek pancarı yoktu. Dönemin ziraat müdürü ile bütün Çarşamba Ovasını gezmemize rağmen incelemek için bir pancar tarlası bulamamıştık.
 
Şeker pancarı olmadan, şeker fabrikası kurmanın israftan başka hiçbir anlamı yoktur. Sadece pancarın olması da yeterli değildir. Üretilen pancarın polar şeker oranının da yüksek olması zorunludur. Ortalama polar şeker varlığı %16 olarak kabul edilmekte ve pancarın fiyatlandırılması bu oran üzerinden yapılmaktadır. Çarşamba Ovasında üretilen pancarın polar şeker varlığı %9-11 arasında değişmektedir. Ortalamanın yaklaşık 6 puan altındadır. Hammaddesi bu durumda olan fabrikalar küspeye çalışmaktadırlar. Çarşamba, Alpullu, Susurluk ve Adapazarı Şeker fabrikaları bunun tipik örnekleridir. İşte bu nedenle Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulunun 2010 yılı raporunda Çarşamba Şeker Fabrikasında üretimin durdurulmasını, ekilen pancarında Çorum Şeker Fabrikasında işlenmesini önermiştik. KİT Komisyonunda alınan tavsiye karına istinaden öneri Şirket Yönetim Kurulu tarafından uygun görülerek uygulamaya konulmuştur.
 
Şeker pancarı bir çapa bitkisi olduğundan münavebe için çok uygundur. Ayrıca bir yayla bitkisidir. Büyük ölçüde sulama suyuna ihtiyaç duymaktadır. Şeker fotosentez ile yaprakta oluşmakta ve köke depo edilmektedir. Pancarın şeker tutması için yetiştiği bölgede gündüz ve gece sıcaklık aralığı yüksek olmalıdır. Geceler soğuk olursa pancar solunum yapmaz ve şekeri kökte biriktirir. Ilık ve sıcak havalarda pancar solunum yaptığı için şekeri kendi yaşamı için tüketmektedir. Bu teknik bilgi dikkate alındığında Türkiye de birçok Şeker fabrikasının kuruluş yerlerin yanlış seçildiği görülmektedir. Ayrıca Türkiye’deki şeker fabrikalarının kapasiteleri oldukça küçüktür. Türkiye de Kamu ve Özel Sektör olmak üzere toplam 33 fabrika bulunmaktadır. Bu kadar fabrikaya ihtiyaç yoktur. 20.000 Ton/gün kapasiteli 7 fabrika Türkiye’nin ihtiyacını karşılamaktadır.
 
Çarşamba Şeker Fabrikası başlangıçta pancar işlemek için değil, ithal ham şeker işlemek için kurulmuştur. Ancak zamanla pancar işlemek zorunda kalmıştır. Fabrika üretim dışı kaldığı on yıl içinde yeni olan makinaları korozyona uğrayarak paslanma ve çürümeye yüz tutmuştur. Bazı makina aksamları sökülerek, ihtiyaç duyulan başka fabrikalara nakledilmiştir. Nihayet 2020 yılı kampanya döneminde siyasi baskılarla büyük masraflar edilerek revizyona alınmış ve üretime sokulmuştur. Yeterli hammadde temin edilemediği için üretimde başarılı olunamamıştır. Fabrikanın Çarşamba İlçe merkezine 2 Km mesafede çok değerli arazisi bulunmaktadır. Söz konusu fabrikanın atıl vaziyette tutulmaması, bir başka üretim için değerlendirilmesi her yıl denetim raporlarında önerilmiştir.
 
Şeker Şirketinin elinde bağlı ortaklıklar dahil, 33 fabrika bulunuyordu. Özelleştirme sürecinde Bağlı Ortaklık fabrikaları ve Şirkete bağlı 16 fabrika satılmıştır. Yanlış politikalar sonucu Cumhuriyetin en güzide sanayi kuruluşu paramparça edilmiştir. Fabrikaların satışından elde edilen gelirler Özelleştirme İdaresi tarafından verimli kullanılamamıştır. Halen Şeker Şirketi Tarım ve Orman Bakanlığının İlgili Kuruluşu olarak 14 fabrika ile üretime devam etmektedir. Piyasa payı ve şeker üretimi piyasayı regüle etmekten çok uzaktır. Zarardan kurtulması ve verimli olarak işletilmesi çok zor görünmektedir. Şirketin çok miktardaki arsa ve arazileri çeşitli kuruluşlara bağışlanmıştır.
 
Şeker Şirketinin tapulu mülkü olan Çarşamba Şeker Fabrikasının bedelsiz olarak TOKİ’ye tahsis edilmesi yanlıştır. Böyle bir uygulama başka fabrikaların çok değerli arazilerinin aynı amaçla kullanılmasına kapı açması yönünden sakıncalıdır. Şirket borç içinde yüzerken varlıklarının peşkeş çekilmesi bu güzide Kuruluşa yapılan en büyük haksızlıktır. Fabrika ve arazilerinin Hazineye devredilmeden bir başka kuruma tahsis edilmesi hukuken mümkün değildir. Bir yurttaş olarak benim karşı çıkmamın temelinde bedelsiz ve hukuka aykırı olarak tahsis edilmesi yatmaktadır. Bu uygulama ile Şeker Şirketi tükenme sürecine terk edilmiş olmaktadır.