Necdet Topçuoğlu

Türkiye’nin birçok yerinde arama ruhsatı verilen yabancı ve yabancı ortaklı şirketler tarafından altın elde edilmektedir. Altın madenlerinin işletilmesi konusunda ölçü öylesine kaçırılmıştır ki, neredeyse toprak ve çevre katliamına dönüşmüştür. Daha önce Kaz Dağları ve Fatsa da olduğu gibi, bu defa da Ordu-Ulubey İlçesi’nin Akoluk, Şekeroluk ve Oyumgürgen sahalarında altın aranması için ihaleye çıkılma tehlikesi halen devam etmektedir. Felaket geliyorum demez, gelir. Bu konuda bilimsel bir araştırmanın sonuçlarını okuduktan sonra, konuyu hepimizin anlayacağı bir sadelikte anlatmaya çalışacağım.

Altın aranmasında genellikle siyanür kullanılmaktadır. Siyanür aslında bir bileşiktir. C ve N elementlerinden oluşmaktadır. Uzaktan bakıldığında karbonata benzemektedir. Laboratuvar deneyleri için genellikle toz şeklinde kullanılmaktadır. Cam kap içinde saklandığı sürece kimseye bir zararının dokunması söz konusu değildir. Ancak temas edildiğinde milyon da bir seviyesindeki miktarı bile yaşamı tehdit etmeye başlamaktadır. Zehirleme etkisi çok hızlıdır. Tedavileri ancak tam teşekküllü eğitim ve araştırma hastanelerinde yapılabilmektedir.

Siyanürün solunum yolu ile alınması halinde, alan kişinin pek kurtulma şansı bulunmamaktadır. Solunum yolu ile zehirlenmede acı badem kokusu algılanmışsa zehirlenme başlamış demektir. Bu aşamada hastanın hastaneye ulaşması için sadece on dakika zamanı olduğunu söylemek mümkündür. Siyanürün en tehlikeli özelliği, merkezi sinir sistemini etkilemesidir. İşte bu nedenle zehirlenmeler yüksek oranda ölümle sonuçlanmaktadır.

Bu arada altın ile siyanürün ilişkisinden bahsetmek gerekir. Altın doğa da bileşik yapmadan saf hale yakın bir şekilde bulunmaktadır. Eski Amerikan filmlerini hatırlayacak olursak, dere yataklarında ellerinde elekle altın arayanlar aklımıza gelmektedir. İşte o insanlar altının saf olarak dere yataklarında, toprağın içindeki elle tutulabilen, gözle görülebilen boyutlardaki halini aramaktadırlar. Altının büyük parçalı olmayan, tanecikli hali ise, altın yataklarının içerisinde milyonlarca parça halinde geniş araziye yayılmış olarak bulunmaktadır.

 Tonlarca toprağın içerisinde altın cevherini tek tek elle bulma imkanı yoktur. Bu noktada siyanür devreye girmektedir. İçinde altın olan toprak siyanürlü su ile yıkandığında altın katı halden sıvı hale dönüşmektedir. Meydana gelen çözeltinin içinde yüksek oranda altın bulunmaktadır. Bu çözeltiye klor gazı verilince altın çözeltinin içinde katı halde çökmektedir. Sonra kurutularak külçe haline getirilir. Aslında bu aşamaya kadar bir sorun yok gibi görünmektedir. Esas sorun bundan sonra başlamaktadır.

Her şeyden önce, binlerce ton toprağı yıkayacak kadar siyanürlü suyun olması zorunludur. Bunun için çok geniş ve oldukça derin bir siyanür havuzunun olması gerekmektedir. O nedenle altın madenine yakın bir yerde tıpkı şu an Çanakkale ve Fatsa da olduğu gibi, devasa havuzların yapılması zorunludur. Bunun anlamı, benden sorası tufan olsun zihniyetiyle doğayı katletmektir. Maden ocağının büyüklüğüne göre değişmekle birlikte bu havuzların çapı 200-250 metre, derinlikleri ise 60-70 metre civarında olmaktadır. Olayın büyüklüğünü kavramak için, Akoluk ve Şekeroluk mahallelerinde beş stadyum büyüklüğündeki arazinin, boğaz köprüsünün denizden yüksekliği kadar derinlikte kazıldığını hayal etmek yeterlidir. İşte bu potansiyel felaketin tarifidir. 

Söz konusu siyanürlü havuzun mutlaka açık hava da olması zorunludur. Siyanürlü çözeltinin zehir etkisi yine doğa tarafından bertaraf edilmektedir. Çözelti güneş ışınları ile temasa bırakıldığında Ultra Viyole Işınları, Karbon ve Azotu parçalayarak zehir etkisini azaltmaktadır. Genellikle havuzun iç çeperleri su geçirmez branda ile kaplanmaktadır. Ancak sızma tehlikesi mevcuttur. Havuzun deprem bölgesi veya bir fay hattı üzerinde olması tarifi mümkün olmayan çevre felaketi ile sonuçlanabilir. Bunların dışında aşırı yağışlar veya sel felaketinin meydana gelmesi ile havuzun taşması tehlikesi de bulunmaktadır. Ulubey’in Akoluk, Şekeroluk ve Oyomgürgen çevreleri aşırı yağış aldığından sel tehdidi altında bulunmaktadır.

Bu devasa havuzda meydana gelebilecek sızıntı ve su kaçaklarının en büyük tehlikesi yer altı sularına karışmasıdır. Böylece bitkilerde ve hayvanlarda zehirlenmelere bağlı teşhisi konulamayan hastalıklar meydana gelebilmektedir. Hastalıkların nedeni daha sonra yapılacak otopsiler sonucu aydınlığa kavuşmaktadır. Siyanür havuzlarının olduğu çevrede öncesine göre ölüm artışları meydana geliyorsa, sebebini bu havuzların yarattığı çevresel etkilerde aramak gerekir. Kaldı ki Ulubey çevresindeki altın arama sahası, su havzasında bulunmaktadır. Çevredeki bütün fındık alanları ve diğer bitkisel üretimlerin zarar görmesi kaçınılmazdır.

Bütün tehlikelerine rağmen, siyanürle altın elde etmekten maliyet avantajı sağladığı için vazgeçilmemektedir. Halbuki altın elde etmek için başka yöntemler de vardır. Ancak uzun zaman aldığı ve maliyetleri yüksek olduğu gerekçesiyle tercih edilmemektedir. Romanya’da siyanür havuzunun selden zarar görmesi sebebiyle 50 kilometre çapında bir alanda biyolojik yaşam sona ermiştir. Bu çevre felaketi Çernobil faciasından sonra en büyük ekolojik felaket olarak değerlendirilmektedir.

Altın çok değerli bir metaldir. Uğrunda tarih boyunca çok savaşlar ve mücadeleler verilmiştir. Ancak hiçbir mal, insan ve canlıların yaşamı kadar değerli değildir. Tekrar söylüyorum, Türkiye’de yabancı şirket ortaklıklarına verilen altın arama ruhsatlarında ölçü kaçmıştır. Bu durum adeta talana dönüşmüştür. Ayrıca elde edilen altının sadece %5’i Türkiye’de kalmaktadır. Bu durum adeta kaynakların sömürülmesi demektir. Doğduğum İlçe Ulubey çevresinden elde edilecek altının ne Ulubey’e, ne de Ulubey Halkına bir faydası yoktur. Şirketler altını alıp gidecekler, çevre felaketi ve hastalıklar halkımıza kalacaktır.

Bu olay karşısında Ulubey’liler olarak sessiz kalmamız mümkün değildir. Yasaların izin verdiği çerçevede mücadele etmek zorundayız. Tehlikenin büyüklüğü konusunda herkesi bilgilendirmek en önde gelen görevimiz olmalıdır. Başta Dernekler olmak üzere bütün sivil toplum kuruluşları, görsel ve yazılı medya, kanaat önderleri ve Ulubey kökenli aydınlar harekete geçirilmelidir. Bu girişimler sonucunda güçlü bir Kamu Oyu oluşturulması mümkündür. Büyük bir dayanışma örneği göstererek bu çevre katliamının önlenmesi, İlçemize yapacağımız tarihi bir hizmet olacaktır. Mücadelemizi asla siyasete kurban etmemeliyiz. Zira seçimden sonra sömürge madenciliği girişimlerinin sürdürüleceği bilinmektedir.

(29, Şubat, 2024-Ankara)