Ülkemizde 1 Mayıs’ların tarihi Osmanlı İmparatorluğu döneminden başlar. 1872’de ilk grev gerçekleşir. Fakat baskı dönemi işçi hareketinin gelişmesine izin vermez, işçi hareketi açısından bir suskunluk dönemi başlar. Uzun bir baskı ve sessizlik döneminin ardından 1908′de Meşrutiyetin ilanıyla birlikte işçiler arasında hareketlenmeler yeniden başlar. İlk 1 Mayıs 1909’da Üsküp’te Türk, Bulgar, Sırp işçilerinin katılımıyla düzenlenen bir gösteri ile kutlanır. Ardından gelen yıllarda; 1910’da Selanik’te, 1911’de Üsküp, Selanik, İstanbul ve Edirne’de,1912’de Selanik ve İstanbul’da düzenlenen yürüyüşlerle ve mitinglerle kutlandı. Bu mitinglerde seçme seçilme hakkının herkese tanınmasından, grev yasasına, emeğin haklarını koruyacak kanunların çıkartılmasına kadar pek çok konudaki talepler dile getirildi.

1913 Yılında 1 Mayıs kutlamalarına yasak geldi. Bu yasaklama yüzünden 1 Mayıs açık toplantılarla kutlanamadı. Yasak 1914 yılının 1 Mayıs’ında da sürdü. Birinci Dünya savaşı yıllarında ise 1 Mayıs kutlanamadı.

1 Mayıs 1920’de bu kez işçiler işgal altındaki İstanbul’da 1 Mayıs’ı kutlamama kararı aldılar. İstanbul’da yayınlanan ikdam gazetesi 1 Mayıs 1920 tarihli sayısında “amele sınıfının ülkedeki olağanüstü durumu göz önüne alarak işi bırakmayacağı” belirtiliyordu. Aynı yıl başta Trabzon olmak üzere Karadeniz bölgesinin çeşitli illerinde düzenlenen yürüyüş ve mitinglerle 1 Mayıs kutlandı.

1921 Yılında işgal kuvvetlerinin 1 Mayıs’ı yasaklama girişimi sökmedi. Tramvay, Vapur ve fabrika işçileri iş bırakarak Kâğıthane’de toplandılar ve burada 1 Mayıs’ı kutladılar.

1922 Yılında 1 Mayıs İstanbul ve Ankara’da iş bırakma ve mitinglerle kutlandı.
1923 Yılında toplanan İzmir İktisat Kongresi 1 Mayıs’ın Türkiye İşçileri Bayramı olmasını benimsedi. Bu yılın 1 Mayıs’ı ise İstanbul, Ankara, İzmir ve Adapazarı’nda kutlandı. Mesai kanununun çıkartılması, İzmir İktisat Kongresi’nde 1 Mayıs’a ilişkin alınan kararın gereğinin yerine getirilmesi bu 1 Mayıs’ın önemli talepleri arasında yer aldı.

Cumhuriyetin ilanından sonraki ilk 1 Mayıs yine engellemelerle karşılaştı. Hükümet 1924 Yılında 1 Mayıs’ın kutlanmasını yasakladı. Ancak yine de 1 Mayıs kutlandı. Umum Amele Birliği’nin Ankara’da bulunan Genel Merkez’inde düzenlenen toplantıda 1 Mayıs kutlandı.

1925 Yılında Şeyh Sait isyanı sırasında çıkarılan “sus kanunu” olarak bilinen Takrir-i Sükûn Kanunu’na dayanılarak Amele Teali Cemiyetinin yürüyüş ve miting düzenlemesine izin verilmedi. Bunun üzerine 1 Mayıs salon toplantısıyla kutlandı. 1 Mayıs kutlamalarına katılanlar, 1 Mayıs’ın anlam ve önemi üzerine broşür yayınlayanlar tutuklandı, İstiklal Mahkemelerinde yargılanarak hapse mahkûm edildiler. Böylece 1 Mayıs üzerindeki şiddet ve yasaklamaların dozu artmış oldu.

1926 yılından başlayarak 1975 yılına kadar 1 Mayıslarda açık kutlama yapılamadı, her 1 Mayıs öncesinde kutlamaları engellemek üzere emekçiler ve aydınlar arasında yoğun tutuklamalara girişildi. Bunun tek istisnası 1927 yılı oldu. 1927 yılında Amele Teali Cemiyetine “kamu taşıtlarının işlemesine engel olmamak” koşuluyla izin verildi. İşçiler Amele Teali Cemiyetinin merkezinde toplanıp bayramlaştılar ve Kâğıthane’de düzenlenen toplantıyla 1 Mayıs’ı kutladılar. Ancak kutlama izinli olma-sına karşın kutlama sonrasında tutuklamalar, işten atmalar vb. durumlar yaşandı.

1926’dan 1975 yılına kadar süren yasaklama döneminde 1 Mayıs çeşitli biçimlerde kutlandı. Kutlamalar, rozet veya işaret takma, fabrikada bayramlaşma, kır gezileri vb. düzenleme gibi çeşitli biçimlerde ama işçi sınıfının birlik ve mücadele ve dayanışma ruhunu sürekli diri tutarak kutlandı. 27 Mayıs 1960’da gerçekleşen askeri müdahale sonrasında her 1 Mayıs öncesi gelenek halini alan baskı ve tutuklamalara son verildiyse de 1 Mayıs’ın yasal olarak kutlanmasına izin verilmedi.

1925 yılında çıkarılan bir yasa ile 1 Mayıs bahar ve çiçek bayramı olarak ilan edildi. 1935 Yılında çıkarılan Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun’da 1 Mayıs Bahar ve Çiçek Bayramı olarak kabul edildi. Ancak bu genel tatil gününde, diğer genel tatil günlerinde olduğu gibi çalışanlara ücret ödenmeyecekti. 1951 yılında çıkarılan bir kanunla işçilere genel tatil günü olan 1 Mayıs’ta yarım günlük ücret ödenmesi 1956 yılında ise tam gün ücret ödenmesi kabul edildi.

Yarım yüzyıl sonra ilk yasal 1 Mayıs kutlaması 1975 yılında İstanbul Tepebaşı’nda bir düğün salonunda yapıldı.

Türkiye’de 1 Mayıs’ın ilk kez büyük ve görkemli bir mitingle kutlanması 1976 yılın-da oldu. DİSK tarafından düzenlenen1 Mayıs kutlaması Beşiktaş’tan yürüyüşle başladı ve Taksim Meydanı’nda mitingle sürdü. On binlerce işçinin katıldığı yürüyüş ve mitingde işçi sınıfının güncel talepleri dile getirildi.

1977 1 Mayıs’ı ise 1976’ya göre daha kalabalık, daha görkemli bir biçimde başladı. Taksim Meydanı’nda düzenlenen miting için kalabalıklar bu kez Beşiktaş ve Saraçhane olmak üzere iki koldan yürüdü. Mitingi DİSK organize etmişti. Aydınlar, top-lumsal muhalefet örgütleri de işçilerle beraber alandaydı. Yaklaşık 500 bin kişinin katıldığı miting, DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşması sırasında kimliği belirsiz kişilerin açtığı ateş sonucunda kana bulandı. 37 Kişi Taksim Meydanı’nda yaşamını yitirdi.

Katiller yakalanacak yerde sendikacılar işçiler gözaltına alındı. Aralarında DİSK yöneticilerinin de bulunduğu birçok işçi gözaltına alındı ve tutuklandı. Aradan geçen bunca zamana rağmen olayın failleri hala bulunamadı. 3 Kasım 1996 yılında Susurluk Kazası sonrasında ortaya dökülen kirli ilişkiler, 1 Mayıs 77’nin sorumlularına ilişkin ipuçları ortaya koyduysa da herhangi bir sonuç alınamadı.

Bu katliam, 1978 1 Mayıs kutlamasını engelleyemedi. İşçiler bir önceki yıl olduğu gibi bir kez daha aynı kalabalık ve güçle DİSK’in düzenlediği mitingde Taksim Meydan’ında buluştular. Bu mitingin en önemli talebi, 1 Mayıs 77’nin faillerinin bulunmasıydı.

1979 ve 1980 1 Mayısları çeşitli engellemelerle karşılaştı. İstanbul’da kutlamalara izin verilmedi, İstanbul’da sokağa çıkma yasağı ilan edildi, kitlesel tutuklamalar yapıldı.

12 Eylül darbesi ile birlikte 1 Mayıs tamamen engellendi ve 12 Eylülcüler, 1 Mayısı genel tatil günü olmaktan çıkardılar.

1 MAYIS 
İŞÇİNİN, EMEĞİN BAYRAMI
KUTLU OLSUN

DERLEYEN
Mehmet KORKMAZ
Emekli Eğitimci, Şair, Araştırmacı Yazar