Ali Ekber Yıldırım

Türkiye’nin tarım ve gıda dış ticaretinde Rusya’nın çok önemli bir yeri var. Tarım ve gıda ithalatımızda ilk sırada, ihracatımızda ise 3. sırada. 2020 yılının ilk 11 aylık döneminde Rusya’ya ihracatımız 1 milyar 167 milyon dolar, ithalatımız 2 milyar 772 milyon dolar oldu.

Bu nedenle Rusya Federasyonu’nun tarım konusundaki gelişmelerin çok yakından izlenmesi gerekiyor. Bu nedenle, Türkiye tarımı kadar Rusya’daki gelişmeleri de izleyerek siz okurlarımıza sunmaya çalışıyoruz.

Türkiye’nin Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Rusya tarımı ile ilgili kapsamlı bir rapor hazırladı. Rapordaki bilgilere bakıldığında, Rusya’nın son yıllarda milli politika ile tarımda adeta mucizeler yarattığı görülüyor. Batı ülkeleri Rusya’ya yönelik gıda ambargosu başlatınca, “Tarımsal Kalkınma Ulusal Projesi” ile kendi kaynaklarına dönerek, tarımsal üretimde kendine yeterlilik konusunda önemli başarılar elde etti.
Rapordan derlediğimiz bilgilere göre, Rusya’nın son yıllarda milli politika ile tarımda elde ettiği başarıları şöyle sıralayabiliriz:

Rusya ve Türkiye için tarımın önemi

1- Tarım sektörü, Rusya’da, özellikle 2000’li yıllardan önce inişli çıkışlı bir performans sergilerken, yeni milenyumdan itibaren küresel tarım piyasalarıyla eklemlenme düzeyini hızla artırdı. Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi (ROSSTAT) verilerine göre, kırsal kesimde yaşayanlar toplam nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturuyor. Tarım sektörünün 2019 yılında yarattığı katma değer 70 milyar dolar. Türkiye’nin 48 milyar dolar. Tarımın, Gayri Safi Milli Hasıla’ya katkısı yaklaşık %3,8. Türkiye’de bu oran %5,8. Tahıl üretimine oldukça duyarlı olan tarımsal ekonomide 2019 yılında % 0,6’lık bir reel gerileme yaşanırken 2020’de beklenen reel büyüme yüzde 3. Türkiye, tarımda 2019’da %3,25 büyüdü. Toplam istihdamda tarımın payı Rusya’da %5,8, Türkiye’de %17,3 olurken, tarım sektöründe çalışan sayısı Rusya’da 4,2 milyon, Türkiye’de 5,1 milyon kişi.

2- Rusya, 17 milyon kilometrekare ile dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip ülkesi. Ülke topraklarının yaklaşık yarısı ormanlık alanlardan oluşuyor. Tarımsal araziler toplam toprak varlığının yaklaşık %13’ünü oluşturuyor ve bu oran dünya ortalamasının yaklaşık üçte birine denk geliyor. Toplam tarımsal arazinin % 80’inde yağışların yetersiz kaldığı Rusya’da, sulanabilir arazilerin oranı 2008 yılında % 2 seviyelerinde iken, 2010-2020 döneminde bu oran %8’e kadar yükseldi. Ülkenin ortalama tarım arazisi büyüklüğü 269 hektar. Türkiye’de yaklaşık 5 hektar. Rusya’nın büyük tarımsal işletmelerinde ortalama arazi büyüklüğü 12 bin hektar.

Tahıl ülkesi

3- Rusya, 130 milyon tona yaklaşan tahıl rekoltesiyle dünyanın en önemli ilk 5 üreticisi arasında yer alıyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre arpa ve yulaf üretiminde birinci, karabuğday üretiminde ikinci, buğday ve çavdar üretiminde ise dünya üçüncüsü. 2017 yılında 134 milyon tonu aşan rekor tahıl üretiminin (buğdayda 86 milyon ton) elde edildiği Rusya’da, 2020 yılına yönelik rekolte beklentileri 120 – 128 milyon ton aralığında değişiyor. Ayrıca; arpada 19 milyon, mısırda 15 milyon, karabuğday da ise yaklaşık 900 bin tonluk bir rekolte tahmin ediliyor. Buğday ihracatında dünya lideri.

4- Rusya, 50 milyon tonu aşan rekolteyle şeker pancarı üretiminde dünyada lider ülke konumunda. Kuru bezelye ve ayçiçeği tohumu üretiminde ise sırasıyla Kanada ve Ukrayna’yı takip etmektedir. 20 milyon tonu aşan üretimiyle patateste dördüncü sırada bulunan Rusya, tarla üretiminin yoğun olarak gerçekleştirildiği sebze ürünlerinden karnabahar ve havuçta da küresel ölçekte ilk dört ülke arasında yer alıyor. Meyve ürünlerinden ahududu ve vişne üretiminde lider ülke konumunda bulunan Rusya, çam fıstığında da başlıca üretici ülkeler arasında.

Seracılıkta hedef, kendine yeterlilik

5-Tarla üretiminin yanı sıra, artan örtü altı üretimiyle birlikte Rusya salatalık ürününde de küresel ölçekte ilk 4 ülke arasındaki yerini sağlamlaştırdı. Son beş yılda 1.200 hektarı aşan yüksek teknolojili sera yatırımıyla toplam sera alanlarını 2.500 hektarın üzerine çıkararak, bu alandaki üretimini %88 oranında artıran Rusya, tarla üretiminin yanı sıra, örtü altı sebze üretiminde de potansiyelini geliştiriyor. Rusya’da, Tarım Bakanlığınca 2025 yılı itibarıyla örtü altı üretimin 1,6 milyon tona çıkarılması hedefleniyor.

Hayvancılıkta her alanda üretim artıyor

6- Rusya, hayvansal ürünlerden bal, süt, sığır ve domuz eti ile yumurta ve tavuk eti üretiminde dünyada ilk 8 ülke arasında yer alıyor. 2019 yılında ülkede inek sütü üretimi %2,4’lük bir artışla 31,3 milyon tona ulaşırken 1 inekten elde edilen yıllık süt miktarı ise ortalama 6.335 litre. 2019 yılında ayrıca 524 bin ton peynir ve 260 bin ton tereyağı üretimi gerçekleştirildi.

7- Kırmızı et üretiminin ise %5,7 oranında artarak 2,7 milyon tona ulaştığı Rusya’da, ayrıca yaklaşık 676 bin ton konserve et, 2,3 milyon ton sosis ve 3,6 milyon da yarı mamul ve et içeren soğutulmuş-dondurulmuş ürün üretildi. 2019 yılında yaklaşık 5 milyon ton kanatlı, 4 milyon ton da domuz eti üretimi gerçekleştirildi. Yaklaşık olarak 545 milyon adet kanatlı, 25,2 milyon adet domuz, 19 milyon adet büyükbaş ve 22,5 milyon adetlik küçükbaş hayvan varlığına sahip olan Rusya, yetiştiricilik faaliyetlerinde giderek ön plana çıkıyor.

İhracat artarken ithalat azalıyor

8- Rusya’nın son dönemde agresif bir politika ve ithal ikameci bir anlayış izlediği en stratejik alanlardan biri tarım ve gıda ürünleri üretimi ve ihracatı. Rusya’nın 2019 yılı tarım ihracatı 2017 yılına kıyasla yaklaşık %20 oranında artarak 24,8 milyar dolara ulaştı.

9- Yaklaşık 1,6 trilyon dolarlık küresel tarım ihracatından 2019’da %1,6’lık bir pay alan Rusya’nın sektör ihracatının %40’a yakını tahıl ürünlerinden oluşuyor. Anılan yıl, buğdaydan 6,3 milyar dolar, arpadan 760 milyon dolar, mısırdan 611 milyon dolar, su ürünlerinden (Alaska mezgit, morina, yengeç vb) 4,7 milyar dolar, ham ayçiçeği yağından ise 1,7 milyar dolarlık döviz girdisi elde etti..

10- Tarım ürünleri ithalatı 2013 yılında 43 milyar doları aşarken, 2019 yılında 29,8 milyar dolara geriledi. 2019 yılında küresel ölçekte 13’üncü sırada yer alan Rusya’nın, toplam tarım ithalatındaki payı %1,88 seviyesinde gerçekleşti. Yaş meyve sebze (6,1 milyar dolar), alkollü içkiler (2,7 milyar dolar), su ürünleri ($2,2 milyar dolar) ve süt mamulleri (2,6 milyar dolar) tarım ithalatındaki başlıca ürün gruplarını oluşturuyor. Ayrıca, meyve sebze mamulleri (1,4 milyar dolar) ve kırmızı et ürünleri (1,3 milyar dolar) diğer önemli ithal kalemleri arasında yer alıyor.

Tarımda dış ticaret açığını kapatıyor

Dünyanın en kalabalık ilk 10 ülkesi arasında yer alan Rusya, tarım sektöründe dış ticaret hacminin 60 milyar dolara dayandığı 2013 yılında 27 milyar dolarla sektörde en çok dış ticaret açığı veren dördüncü ülke olmuştu.

Rusya, 2000’li yılların başında binde 3’ler seviyesinde olan küresel tarım ihracatından aldığı payı kriz dönemini müteakip %1,6’ya çıkarmayı, ithal ikameci politikaların etkisiyle azalan ithalat sonucu ise dış ticaret açığını 5 milyar dolara indirmeyi başardı. Ülke, son iki yıldır 55 milyar dolara yaklaşan dış ticaret hacmiyle tarım sektöründe küresel piyasa dinamikleri açısından önemli bir aktör konumunda.

2030 hedefi 45 milyar dolar ihracat

Rusya, 2030 yılı tarım ürünleri ihracat hedefini 45 milyar dolar olarak belirledi. Tarımda uluslararası rekabetçiliğinin artırılmasına yönelik olarak “Tarımsal Kalkınma Ulusal Projesi” çerçevesinde üreticilerin verimlilik artışına yönelik yatırım projelerinin finansmanına ilişkin kredi programları (ihracat performansına dayalı) uygulanıyor. Bu kapsamda, 2019 yılında ayrılan 318 milyar rublelik (4,3 milyar dolar) bütçenin %98’i harcandı. Projenin 5 ana hedefi çerçevesinde, 2019 yılında tarımsal üretim endeksinde hedef %2,8, kırsal kesimde kişi başı harcanabilir gelir düzeyinde (20 bin ruble) ise hedef %6,5 oranında aşıldı.

Özetle, Rusya, tarımda milli politika ile önemli başarılar elde etti. Türkiye, Rusya’nın en önemli pazarı oldu. Milli Tarım, Tarımda Milli Politika diyerek ithalata dayalı politika uygulayan Türkiye’nin Rusya’dan alacağı çok ders var.